Herbata chińska

Herbata chińska jest wiecznie zielonym krzewem lub niedużym drzewem (wysokości do 10 m) z rodziny herbatowatych (Theaceae Mirb.). Zaczęto ją uprawiać w południowych Chinach i, być może, jednocześnie w Indochinach. W ZSRR uprawiana jest na Kaukazie.
Korzeń palowy. Liście skrętoległe, skórzaste, owalne, ku wierz-chołkowi zwężone, o brzegach ostro pilkowanych; żyją cały rok, opadają na wiosnę. Młode, świeżo rozwinięte liście pokryte są srebrzystym puszkiem. Kwitnienie od końca sierpnia — września do przymrozków. Zapylanie obcym pyłkiem. Kwiaty osadzone po-jedynczo lub po 2—4 w pachwinach liści, białe lub różowe, pachną-ce. Pręciki liczne (ponad 200), zrośnięte z nasadami płatków. Ko¬rona opada razem z pręcikami. Zalążnia 3—4-komorowa. Owoce dojrzewają w październiku — listopadzie, po upływie roku od początku kwitnienia. Owocem jest spłaszczona torebka, z 3—5 że-brami, pękająca wzdłuż przegród, z 5—6 nasionami. Nasiona z twardą łupiną, wielkości orzecha laskowego.
Napar z liści — herbata, był znany już przed 3000—5000 lat. Od najdawniejszych czasów uważano go za leczniczy, wzmacnia¬jący napój, ale przez całe tysiąclecia pozostawał nieznany miesz¬kańcom Europy. W Europie herbata pojawiła się dopiero w po¬czątkach XVI w., ale zaczęto jej powszechnie używać w XVIII w. W Rosji podarował ją carowi Michałowi Romanowowi w 1638 r. poseł Wasyli Starkow powracający z Mongolii. Na Rusi picie her¬baty szybko się przyjęło i stała się tam ona ulubionym napojem. Jednakże pierwszy krzew herbaty posadzono w Rosji dopiero w 1818 r. (Nikitski Ogród Botaniczny). W końcu ubiegłego wieku w Czakwie pod Batumi założono pierwsze plantacje herbaty. W 1913 r. z rodzimego surowca wyprodukowano w Rosji 130 t herbaty; obecnie Związek Radziecki produkuje około 100 tys. ton.
Liście herbaty zawierają garbniki (8—18%), kofeinę (do 2—4%), katechiny, cukry, białko, skrobię, celulozę, gumę, ślady olejku 233 mg%) oraz niedużą ilość witamin z grupy B, a także witaminy K.Garbniki i katechiny nadają herbacie cierpki, nieco gorzkawy i ściągający smak, a olejek eteryczny — delikatny aromat. Ale orzeźwiające działanie herbaty uwarunkowane jest wyłącznie kofeiną.
Sposoby przygotowania na¬poju są często bardzo swoiste.
W Azji Środkowej gotuje się z prasowanej herbaty polewkę z solą, tłuszczem i mlekiem (czasem z dodatkiem krwi owczej). Miejscami pije się herbatę zieloną z solą, w Tybecie — z dodatkiem zjełczałego masła. W Anglii i w wielu rejonach Związku Radzieckiego oddaje się pierwszeństwo herbacie z mlekiem.
Z odpadów przy uprawie herbaty przemysł ZSRR produkuje kofeinę działającą pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy. Ko-feina wchodzi w skład następujących preparatów : Askafen, No- womigrofen, Nowocefalgin, Piramein, Citramon, Kofetamin i Kof- fen. Kofeina i jej preparaty są przeciwwskazane przy zwiększonej pobudliwości, wyraźnym nadciśnieniu, stwardnieniu tętnic, ja¬skrze i w wieku starczym. Produktem wzajemnego oddziaływa¬nia garbnika herbaty i białek jest tealbina, środek ściągający, wchodzący w skład tabletek Tesalben.
Herbata zielona (okres przechowywania najwyżej 3 miesiące) w kompleksie z innymi lekami pobudza procesy krwiotwórcze, zwiększa elastyczność i zmniejsza przepuszczalność ścian naczyń krwionośnych. Odwar z herbaty zielonej jest zalecany przy czer-wonce (50 g na 1 1 wody). Herbata zielona osłabia w pewnym stopniu skutki napromieniowania (katechiny herbaty wiążą 90Sr). W lecznictwie ludowym okładami z herbaty łagodzi się ból i pa¬lenie po oparzeniu słonecznym.