Goryczka żółta

Goryczka żółta jest byliną z rodziny goryczkowatych (Gentianaceae Juss.). Występuje w gó­rach Europy Południowej i Azji Mniejszej, w ZSRR — w Karpatach, na wilgotnych glebach za­sobnych w wapń. Uprawiana jest w Europie Zachodniej, In­diach, USA i ZSRR (strefa nie- czarnoziemna). Roślina ma wie- lowierzchołkowe, grube (o śred­nicy 2—3 cm), krótkie (długości 5—7 cm) kłącze z dużymi ko­rzeniami bocznymi. Korzeń pa­lowy, mięsisty, cylindryczny, długości 60—90 cm, o średnicy 5—10 cm. W pierwszych dwóch — trzech latach życia goryczka tworzy przyziemną rozetkę du­żych, szerokoeliptycznych, ciem­nozielonych liści, w 4—5 roku wydaje jedną lub kilka wyso­kich (do 1,5 m), pustych, wznie­sionych, nagich łodyg z liśćmi naprzeciwległymi, nagimi, ca- łobrzegimi, równolegle uner­wionymi, w pół obejmującymi łodygę. Od połowy łodygi osa­dzone są w pachwinach liści w półokółkach liczne duże, obu- płciowe, jaskrawożółte kwiaty zebrane po 3—10 w pęczki. Pręci­ków 5, słupek 1 z dwudzielnym znamieniem. Owoc — podłużnie lancetowata, czterokomorowa torebka do 6 cm długości, pękająca na dwie części. Nasiona liczne, drobne, brązowe, silnie spłaszczone, podługowate lub okrągłe. Masa 1000 nasion około 0,9 g. Szybko tracą zdolność kiełkowania. Kwitnie w czerwcu — lipcu, nasiona dojrzewają w sierpniu — wrześniu.
Znaczenie lecznicze mają kłącza i korzenie zawierające gory­cze (3—5%): glikozyd gencjopikrynę (około 0,1%), alkaloidy gencjaninę i gencjomarynę, a także tłuszcze, różne cukry (około 15%), pektyny i enzymy, które pobudzają działalność wydzielniczą i ru­chową przewodu pokarmowego. Preparaty goryczki żółtej (wy­ciąg rzadki, nalewka, proszki) [1] stosowane są przy zaburzeniach trawienia, którym towarzyszą bezsoczność żołądka, brak apetytu i objawy niestrawności, a także przy zwiększonej i obniżonej kwa­sowości soku żołądkowego. W lecznictwie ludowym kłącza i ko­rzenie używane są dla pobudzenia apetytu, jako środek żółciopęd- ny i przeciw podagrze. Są pomocne także przy chorobach śledziony i wątroby, skazie limfatycznej, żółtaczce, kaszlu, gorączce, czer­wonce i szkorbucie. Dawniej stosowano goryczkę przy chorobach płucnych, a szczególnie szeroko w praktyce weterynaryjnej. Le­piej poprawia ogólny stan organizmu od centurii.
Suche korzenie używane są w przemyśle produkującym likiery i wódki oraz w piwowarstwie w celu nadania niektórym rodzajom piwa pewnej goryczy.
Plantacje goryczki żółtej zakłada się na glebach zdrenowa­nych, zasobnych w próchnicę. Jesienią przeprowadza się orkę na głębokość 18—22 cm (czasem na 25—35 cm), jednocześnie stosując 40—60 t na wpół rozłożonego obornika i 4—5 t wapna na 1 ha, i natychmiast bronuje w kilka śladów. W terminie przedzimowym wysiewa się świeżo zebrane nasiona, wiosną — stratyfikowane podczas 50—60 dni w temperaturze 0°C, w rozstawie 60X60 cm. Ilość wysiewu przy siewie rzędowym wynosi 8 kg na 1 ha, przy gniazdowym — 3—4 kg. Głębokość przykrycia nasion 1,5—2 cm (przed zimą nasiona wysiewa się powierzchniowo i przykrywa około 1-centymetrową warstwą ziemi inspektowej). Od drugiego roku życia rośliny dokarmia się nawozami mineralnymi i organi­cznymi.
Korzenie wykopuje się w 3—4 roku, myje, kraje na kawałki długości 10—20 cm i szybko suszy w temperaturze około 50°C. Wysuszone korzenie mają słaby, miodowy aromat i bardzo gorzki smak. Plon suchych korzeni i kłączy wynosi 2—3 t z 1 ha.
Z innych gatunków goryczki stosuje się w lecznictwie goryczkę krzyżową w celu zwiększenia apetytu, poprawy trawienia, przy niedokrwistości i podagrze. Gatunek ten jest pomocny przy niestrawności, bezsoczności żołądka, zgadze (pije się nalewkę na winie lub wódce) i zapaleniach stawów pochodzenia reumatycznego. Stwierdzono przeciwrobacze działanie goryczki. Korzenie i kłącza są dobrym środkiem przeciwzapalnym i pobudzającym. Sprzyjają wzrostowi liczby krwinek czerwonych.